Wat waren belangrijke ontwikkelingen in 2020?

Inleiding

Schoon, voldoende en veilig water; dat zijn de kerntaken van het waterschap en hier hebben we ons in 2020 ook weer volop ingezet. Op 27 februari 2020 hadden we nog niet in de gaten dat werken aan onze kerntaken in 2020 heel anders zou gaan dan dat we gewend waren, want op die datum werd het coronavirus dat COVID-19 veroorzaakt voor het eerst in Nederland geconstateerd. In het voorjaar was er sprake van een eerste golf van virusuitbraak en vanaf het najaar werd gesproken van een tweede golf. De uitbraak leidde tot voor Nederland ongekende maatregelen, waarbij het maatschappelijke verkeer, zowel tijdens de eerste als tijdens de tweede golf voor een deel werd stilgelegd.

Ook Vechtstromen heeft de effecten van het coronavirus ervaren. Medewerkers werkten van de ene op de andere dag thuis. Op zuiveringen en voor het werk aan het watersysteem werden vele maatregelen getroffen en instructies ontwikkeld om veilig te kunnen werken. Helaas zijn meerdere medewerkers van Vechtstromen (niet in de werksfeer) besmet geraakt. Met name voor participatie in projecten was het schakelen om op afstand belanghebbenden te betrekken bij projecten. Hierdoor is de voortgang in projecten vertraagd.

De crisisorganisatie (de organisatie die zich bezighoudt met crisisbeheersing, veelal onder leiding van de Veiligheidsregio) van Waterschap Vechtstromen is van 12 maart 2020 t/m 17 juli 2020 opgeschaald geweest voor de coronacrisis. In deze periode heeft de crisisorganisatie getracht om de verspreiding van het virus in te dammen, onze medewerkers veilig te kunnen laten werken en de bedrijfscontinuïteit te borgen. De crisisorganisatie heeft voor Vechtstromen een routekaart ontwikkeld. In de routekaart staan afspraken om ons werk zo goed mogelijk te doen en om besmetting (op het werk) te voorkomen. Sinds de zomer is de coördinatie rondom corona belegd bij een kernteam corona. Ondanks de beperking door de coronamaatregelen ging het waterschapswerk gewoon door. Ook in 2020 hebben met partners samengewerkt aan klimaatadaptatie, het verbeteren van de waterkwaliteit en duurzaamheid.

Klimaat

Het voorjaar van 2020 was opnieuw erg droog. In de maand mei bijvoorbeeld is er op weerstation Twente maar 4 mm neerslag gemeten, terwijl dat gemiddeld bijna 60 mm is. Het gevolg was een groot neerslag tekort aan het begin van de zomer. En als het dan regent, dan zijn de buien vaak heftig. In de droogte berichten meldt Vechtstromen dat er op 14 juli heftige buien over het beheergebied trokken. ‘In korte tijd viel er lokaal veel neerslag en diverse straten kwamen zelfs helemaal blank te staan. De verhoogde afvoer in onze sloten, beken en de Regge, Dinkel en Vecht verliep niettemin zonder grote problemen’. We proberen de regen die in de zomer valt zoveel mogelijk vast te houden en roepen grondeigenaren op om dit ook te doen. De bewustwording inzake droger wordende zomers is toegenomen, wat helpt bij het zoeken naar oplossingen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een innovatieve samenwerking met enkele agrariërs en een grond,- weg- en waterbouwbedrijf in de ontwikkeling en realisatie van een zogenoemde slimme knijpstuw. Naast dit soort specifieke maatregelen werken we in ons dagelijks werk continu aan optimalisatie van de wateraanvoer. Door aanpassingen in peilbeheer (stuwen op zomerpeil) en aangepast maaibeheer proberen we de schade door droogte voor landbouw en natuur zo veel mogelijk te beperken.

De werkzaamheden in het kader van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) om in 2050 ons land klimaat robuust in te richten vindt plaats langs zeven vastgelegde ambities. De eerste ambitie is het in beeld brengen van knelpunten via de zogenoemde stresstesten. Dit is samen met de gemeenten in 2019 opgeleverd. Vorig jaar is op basis van deze informatie de zogenoemde risicodialoog opgestart. Onder verantwoordelijkheid van de gemeenten is met stakeholders, zoals woningcorporaties en inwoners gesproken over maatregelen om wateroverlast, overstromingen, droogte en hitte te beperken. Deze risicodialogen ondervonden vertraging door de coronabeperkingen, waardoor uitvoering van projecten later opgestart worden. In 2021 worden deze dialogen vervolgd.

Waterkwaliteit

De Kaderrichtlijn Water is een Europese richtlijn die voorschrijft dat de waterkwaliteit van de Europese wateren vanaf 2027 aan bepaalde minimale eisen moet voldoen. Blijvende inspanning is nodig om de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) te realiseren. De EU, het Rijk en de gezamenlijke provincies geven aan dat zij de ambities voor de KRW voor 2027 willen vasthouden.

In afstemming met onze waterpartners in Rijn Oost is het ontwerp maatregelenprogramma 2022-2027 van de Kaderrichtlijn Water vastgesteld door het Dagelijks Bestuur. Dit maatregelenprogramma wordt opgenomen in het waterbeheerprogramma dat in 2021 ter vaststelling wordt aangeboden aan het Algemeen Bestuur. Naast de maatregelen voor het meer natuurvriendelijke inrichten van de waterlopen is in 2020 besloten om de komende jaren fors te investeren in het verbeteren van 13 rioolwaterzuiveringsinstallaties en de samenwerking met de landbouw en Duitsland om de waterkwaliteit te verbeteren. In de samenwerking met Duitsland zijn de probleemstoffen, die vooral een Duitse bron kennen, vorig jaar in beeld gebracht als basis voor de planvorming voor ook de Duitse maatregelen vanuit de KRW.

Omdat een goede waterkwaliteit begint bij een aanpak bij de bron (wat er niet in komt, hoeft er ook niet uit) is in 2020 gewerkt aan een beleidslijn voor bronaanpak (aanpak die gericht is op het voorkomen van emissies) waterkwaliteit. Ook deze wordt, na vaststelling, in 2021 opgenomen in het waterbeheerprogramma. In dat kader zijn vanuit het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW (Deltaplan Agrarisch Waterbeheer)) weer veel maatregelen genomen door agrariërs om het verlies van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen te beperken. Het waterschap ondersteunt dit financieel en in 2020 is de mijlpaal van 100 goedgekeurde aanvragen bereikt. Maatregelen rond medicijnresten zijn vooral vanuit het Rijk en landelijke koepels van zorgaanbieders genomen.

Duurzaamheid

Eind 2020 is het project de Energiefabriek Hengelo afgerond. Een significant project voor Vechtstromen om de kosten voor slibeindverwerking te beperken en om een bijdrage te leveren aan de energietransitie. Naast de Energiefabriek zijn er vorig jaar meerdere zonnepanelenvelden geplaatst op zuiveringen. Hiermee wordt voor een belangrijk deel invulling gegeven aan een bestuursakkoord met de provincie Overijssel, maar bovendien wordt een bijdrage geleverd aan de ambitie om in 2030 energieneutraal te werken. In de MJV 2021-2030 is de doelstelling voor energieneutraliteit verbreed naar 49% CO2-reductie in 2030. In het verslagjaar is een eerste inventarisatie uitgevoerd naar bronnen die bijdrage aan onze CO2-voetafdruk.

In het klimaatakkoord is ook afgesproken om via Regionale Energie Strategieën (RES) duurzame elektriciteit op land op te wekken en de warmtevraag van de gebouwde omgeving te verduurzamen. Vechtstromen is partner in de RES-regio’s in ons beheergebied. In 2020 is zijn de concept-RESen vastgesteld en voorbereidingen getroffen voor het opstellen van de RES 1.0. Deze moet voor 1 juli 2021 worden vastgesteld. Onderdeel van de RESen zijn de mogelijkheden om de warmtevraag van de gebouwde omgeving te verduurzamen door het winnen van warmte uit oppervlakte- en afvalwater. In 2019 is de potentie van de opwek van energie uit water inzichtelijk gemaakt en in 2020 zijn de eerste haalbaarheidsonderzoeken ingebracht in het proces om te komen tot een RES. Met meerdere gemeenten worden nu initiatieven verkend voor de realisatie van projecten voor winning van warmte uit afvalwater.

Als waterschap willen we werken aan toename van biodiversiteit. De basis van onze bijdrage aan het biodiversiteitsherstel zit in onze maatregelen vanuit de Kaderrichtlijn Water en een goede functiebediening van waardevolle natte natuurgebieden. De vele maatregelen die we daarvoor nemen in diverse projecten en gebiedsprocessen (o.a. Natura2000) maken reeds onderdeel uit van onze kerntaken. Deze maatregelen worden o.a. beschreven in het maatregelenprogramma van de KRW. Daarnaast verrichten we ook extra maatregelen zoals het aanleggen van natuurvriendelijke oevers, voeren op verschillende locaties een meer ecologisch maaibeleid uit, zaaien waar mogelijk overhoeken in en verstrekken vergoedingen voor blauwe diensten.

Binnen de blauwgroene koers willen we echter meer bereiken. Hiervoor is eind 2020 een vergroeningsstrategie vastgesteld. Hierop volgend zal er een uitvoeringsagenda komen. Onze ambitie is biodiversiteit nog sterker beleidsmatig in te bedden in ons werk. We hebben daarom al ingezet om maatregelen op te schalen, die een bewezen positief effect hebben, zoals bouwen met natuur en blauwe diensten. Inzet daarbij is om werk met werk te maken en mee te liften met initiatieven van partners. We doen wat redelijkerwijs binnen onze mogelijkheden ligt. We kiezen bij voorkeur voor maatregelen die zoveel mogelijk biodiversiteitswinst opleveren tegen relatief lage kosten.

Samenwerking, communicatie en organisatie

In de eerste jaren na de fusie kwam naar voren dat er een achterstand is in het beheer en onderhoud van onze assets. In 2018 is daarom een programma afgerond om deze achterstanden goed in beeld te krijgen en te vertalen in een uitvoeringsprogramma. In 2019 is gestart met de uitvoering en deze uitvoering via het principe van assetmanagement (onderhoudsfilisofie waarin alle bedrijfsmiddelen worden betrokken zodat een afgewogen keuze wordt gemaakt voor een balans tussen bedrijfszekerheid en kosten) loopt nog een aantal jaren door. Vorig jaar is bijvoorbeeld gewerkt aan een plan voor het uniformiseren van de elektro- en procesautomatisering (E&PA) van zuiveringen. Ook is besloten de zuiveringen en gemalen centraal via een regiekamer aan te sturen. De doorvertaling wordt via het programma sturing Waterketen en Procesautomatisering (PRAUT) in 2021 en verder in aanpassingsprojecten opgepakt via de principes van assetmanagement.

Als organisatie hebben we te maken met veranderingen in wet- en regelgeving waar we ons continue op moeten aanpassen. De invoering van de Omgevingswet is daarin wel de grootste verandering, die tevens impact heeft op hoe we ons werk organiseren. De inwerkingtreding van de Omgevingswet is gepland op 1 januari 2022, maar deze invoeringsdatum staat na overleg in het voorjaar van 2021 tussen de Koepels en de minister onder druk. Het idee achter de Omgevingswet is simpel: één wet die alle wetten voor de leefomgeving bundelt en moderniseert. Vorig jaar zijn we gestart met een verkenning naar de consequenties van de koppeling met de Wet open overheid.

Om de implementatie van de wet soepel te laten verlopen zijn de werkzaamheden in 2020 geïntensiveerd met als doel om op tijd klaar te zijn om te werken met de instrumenten van de Omgevingswet. Dit heeft geleid dat de Watervisie en de Waterschapsverordening vorig jaar in ontwerp, respectievelijk definitief zijn vastgesteld.

In 2020 is opdracht verleend om een nieuwe Waterbeheerprogramma op te stellen dat eind 2021 vastgesteld moet worden.

Naast het werken aan de instrumenten van de wet bestond de intensivering ook uit het samen met onze ketenpartners ontdekken hoe we gaan samenwerken onder de Omgevingswet. Hiervoor zijn in 2019 het Omgevingsplatform Drenthe en het Omgevingsplatform Twente in het leven geroepen. Vechtstromen deed ook mee in diverse pilots waarin we onder andere ervaren hoe we samen met gemeenten en provincies in 8 weken (in plaats van 26 weken) een omgevingsvergunning kunnen afhandelen.

Huisvesting en digitale transformatie

Wat betreft de huisvesting is in 2017 een adaptieve huisvestigingsstrategie gepresenteerd. In 2019 heeft het algemeen bestuur een definitieve invulling voor de huisvestingsstrategie vastgesteld. Mede door de afwezigheid van de medewerkers op kantoor Almelo kon vorige jaar voortvarend gewerkt worden aan de drie verdiepingen van het kantoor. De uitvoering van de plannen zal tot medio 2022 lopen en omvat de afronding van de aanpassingen rond kantoor Almelo, voorlichtingslocatie Emmen en de samenvoeging van de werklocaties Vriezenveen en Hardenberg.

Om invulling te geven aan de ambities op het gebied van Digitale Transformatie is in 2020 verder ingezet op het zogenaamde ‘digitale fundament’. Dit heeft zich geuit in meer vaardigheid van alle medewerkers in het werken op afstand en een verbetering in de informatiebeveiliging. Tevens is een eerste versie van de informatie-strategie opgeleverd. Digitalisering neemt zo'n vlucht, dat dit voortdurend aandacht vraagt van de organisatie over te treffen maatregelen op het gebied van continuïteit en informatiebeveiliging.

De bestuurlijke ambities, autonome ontwikkelingen en de veranderopgaven van het waterschap vragen naast de reguliere beheertaken veel inzet en continue flexibiliteit van onze medewerkers. In 2020 is een extra uitdaging gegeven door de Corona pandemie. Om de uitdagingen het hoofd te bieden is in 2020 verder ingezet op het verder ontwikkelen van de managementfuncties, is de interne sturing en de projectaanpak verder aangescherpt en is ingezet op het vergroten van ons strategisch vermogen. In 2020 is invulling gegeven aan sturing door concrete organisatiedoelen te benoemen via de zogenaamde A3 methodiek waaraan het gehele management meewerkt door de organisatiedoelen te vertalen naar specifieke doelen voor alle teams.

Kennis en innovatie

Er is een kennis en innovatie agenda vastgesteld en een innovatiefonds ingesteld, waarin jaarlijks € 1 miljoen wordt gestort. Met de kennis en innovatieagenda investeren we samen met andere overheden, kennisinstellingen en bedrijven in nieuwe kennis en technieken, andere werkwijzen en innovatieve oplossingen die bijdragen aan onze opgaven op gebied van klimaat, waterkwaliteit en duurzaamheid. De eerste projecten zijn al beoordeeld en voorzien van financiering voor uitvoering.

Duurzaam financieel beleid

Exploitatie

Het jaarresultaat over 2020 bedraagt bijna € 4 miljoen positief en wijkt daarmee 2,7% van de begrote lasten af. Het resultaat is vooral ontstaan door incidentele afwijkingen. Ook zijn er structurele componenten in de afwijkingen , die zowel tot onderschrijdingen als overschrijdingen hebben geleid. In deze jaarrekening worden die bij de verschillende programma’s toegelicht.

Voor een aantal taken zijn de kosten nog niet in 2020 gemaakt en is het gewenst de budgetten beschikbaar te houden in 2021. Daarom wordt voorgesteld conform het bestaande beleid om:

€ 458.000 toe te voegen aan de bestemmingsreserve innovatie ("Innovatiefonds");
€ 370.000 toe te voegen aan de bestemmingsreserve overlopende verplichtingen;
€ 3.136.000 toe te voegen aan de bestemmingsreserve tariefsegalisatie.

De inzichten in deze jaarrekening zijn benut bij de voorbereidingen van de taakstelling die in 2022 en 2023 moet worden gerealiseerd, en waarvoor bij de MJV in 2021 keuzes moeten worden gemaakt.

Opbrengsten

De belastingopbrengsten wijken ten opzichte van de BVR in totaliteit nauwelijks af. Wel zijn afwijkingen doordat de opbrengsten watersysteemheffing hoger uitvallen en de opbrengsten zuiveringsheffing (de belasting die geheven wordt om het afvalwater te kunnen zuiveren) lager. Ook bij de bijstelling tijdens de BVR was deze ontwikkeling al zichtbaar en is een bijstelling doorgevoerd. De lagere opbrengsten zuiveringsheffing hebben deels te maken met effecten door Corona, en daarnaast is het een gevolg van voortgaande procesoptimalisatie bij bedrijven, wat leidt tot een daling van de vuillast.

Investeringen

In de oorspronkelijke begroting 2020 bedroeg de raming voor de netto-investeringen € 59,1 miljoen en in de BVR 2020 is de raming bijgesteld naar € 56,5 miljoen. Uiteindelijk zijn de netto-investeringen in 2020 uitgekomen op € 57,0 miljoen. Er is geïnvesteerd in onder meer renovatie en vervanging van zuiveringsinstallaties, persleidingen (transportleiding voor rioolwater van een woonkern naar de rwzi), kunstwerken, beschoeiingen en het baggeren van beken en vijvers. Daarnaast heeft het waterschap geïnvesteerd, in samenwerking met partners in de Kaderrichtlijn water, klimaatadaptatie, het Zoetwaterprogramma Oost Nederland (ZON), Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW (Deltaplan Agrarisch Waterbeheer)), Natura 2000/PAS, stedelijk water en versnelling van de energietransitie.

Reserves

In onderstaand overzicht is het verloop van de algemene reserves, de overige bestemmingsreserves en de bestemmingsreserves tariefsegalisatie opgenomen. De algemene reserve blijft stabiel. De mutaties in de overige reserves zijn conform de genomen AB besluiten. Dankzij het positieve rekeningresultaat ad € 4,0 miljoen is er sprake van een betere vermogenspositie dan ultimo 2019 en ten opzichte van de begroting na wijzigingen.