Programma Waterketen: wat hebben we bereikt en wat hebben we daarvoor gedaan?
Het programma waterketen draagt vooral bij aan het bereiken van een goede waterkwaliteit door de zuiveringen, gemalen en persleidingen (transportleiding voor rioolwater van een woonkern naar de rwzi) in goede toestand te houden. Het zuiveren van afvalwater kost veel energie, maar in de waterketen zijn er ook veel mogelijkheden om energie op te wekken. Daarom wordt binnen dit programma waterketen specifiek stilgestaan bij de energiecomponent van het duurzaamheidsdoel. Voorts is in het hele zuiveringsproces een goede organisatie van vele soorten informatie van bijzonder belang. Daarom wordt als onderdeel van het uitvoeren van assetmanagement (onderhoudsfilisofie waarin alle bedrijfsmiddelen worden betrokken zodat een afgewogen keuze wordt gemaakt voor een balans tussen bedrijfszekerheid en kosten) daar extra op gestuurd.
Inhoudelijke informatie
Opgave Plan van Aanpak voor RWZI (rioolwaterzuivering)’s inzake vereisten chemische waterkwaliteit KRW.
Het plan van aanpak voor de RWZI's om in de toekomst te voldoen aan de voor de KRW gewenste effluentkwaliteit heeft de basis gevormd voor de MJV 2021-2030 die in september is vastgesteld. Daarmee is op hoofdlijn uitgestippeld wanneer welke RWZI kan voldoen.
Het renoveren van de RWZI Almelo-Sumpel en verbeteren van de besturing de afgelopen jaren zorgt er voor dat deze sinds begin 2020 voldoet aan de gewenste effluentkwaliteit. In 2020 is de totale vernieuwing van de RWZI Almelo-Vissedijk gereed gekomen, wat naar verwachting in 2021 ook zal leiden tot het bereiken van de gewenste KRW effluentkwaliteit.
In 2020 is gewerkt aan de voorbereiding van de aanpassing van de RWZI Ootmarsum en is een start gemaakt met de variantenstudie voor de vernieuwing van de RWZI Tubbergen.
Opgave Streven geen maatwerkbesluiten meer voor effluent (het in de rioolwaterzuiveringsinstallatie gezuiverde water dat geloosd wordt op oppervlaktewater) RWZI's
Door aanpassingen in de besturing van de RWZI Den Ham kon het maatwerkbesluit worden beëindigd. De vernieuwing van de RWZI Almelo-Vissedijk die in 2020 is afgerond leidt tot een effluentkwaliteit waarbij het maatwerkbesluit niet hoeft te worden verlengd. De nieuwbouw van de RWZI Vriezenveen is in 2020 aanbesteed en in uitvoering gekomen. Dit leidt op termijn ook tot het intrekken van het maatwerkbesluit. Daarbij moet overigens een RWZI eerst gedurende een heel jaar de benodigde prestaties hebben geleverd. Bij de MJV 2021-2030 is de doelstelling vastgelegd en financiële ruimte gereserveerd om te streven in 2027 geen maatwerkbesluiten meer nodig te hebben.
Voor de RWZI Emmen is in 2020 onderzoek gedaan welke aanpassingen in de waterlijn nodig zijn om ook zonder maatwerkbesluit te kunnen lozen. De resultaten van het onderzoek wijzen in de richting dat een hogere (toekomstige) investering nodig lijkt dan de voorlopig gereserveerde ruimte. Nader onderzoek wordt in de eerste helft van 2021 verricht, waaruit moet blijken met welk bedrag we voor de waterlijn moeten rekenen.
Gebiedsrendement stikstof en fosfaat
Naast eisen per RWZI die aanleiding kunnen geven tot renovaties of vernieuwingen, wordt ook gestuurd op het gewogen gemiddelde van alle RWZI's. Dat leidt tot het zogenaamde gebiedsrendement. De bestuurlijke focus ligt logischerwijs vaak op de grootschalige vernieuwingen, maar voor het bereiken van een goed gebiedsrendement is inzet van alle operators en onderhoudstechnici met hun ondersteuning van cruciaal belang. Ook in 2020 heeft die inzet weer geleid tot een prima resultaat. De gebiedsindeling en bezetting is heringedeeld om, met het ouder wordende personeel, ook buiten normale werkuren adequaat te kunnen reageren op onregelmatigheden. Zo kan ook de komende jaren het beheer 24/7 goed worden gevoerd.
Een aantal van onze RWZI's zijn vol belast door een groot aanbod van bedrijfsafvalwater. De strategie hoe met aanvragen voor extra aanvoer van afvalwater om te gaan is in 2020 vastgesteld.
Opgave Samenwerken om meer kennis te ontwikkelen over het verwijderen van microverontreiniging
In 2020 is het project BODAC (biologische actieve koolfiltratie met extra zuurstofdosering) in de steigers gezet om op de puurwaterfabriek in Emmen verder onderzoek te doen naar de processen waarmee nu al succesvol microverontreinigingen en medicijnresten worden verwijderd. Daarnaast zijn in het Water Experiment Center Twente (WECT Glanerbrug) technieken in ontwikkeling die binnenkort worden opgeschaald naar pilotinstallaties. Kansrijk is daarbij filtratie met UV nabehandeling.
Opgave We werken aan een lagere CO2 footprint door meer duurzaam opgewekte energie
Onze de oorspronkelijke opgave om al in 2025 energieneutraal te zijn, is verbreed tot CO2 reductie om niet alleen op opwekking en reductie te focussen. Energieneutraliteit is daarbij doorgeschoven naar 2030. CO2 neutraliteit is het doel voor 2050.
In 2020 is er een kleine terugval te zien in de mate van energieneutraliteit. Dit heeft te maken met de realisatie van de Energiefabriek, die in 2020 vertraagd heeft plaatsgevonden. Daardoor is meer biogas ingezet voor warmte productie en niet voor stroomproductie in WKK's. Ook het verhuizen van WKK's leidde tot een langere periode dat deze niet konden worden ingezet en biogas moest worden afgefakkeld.
In 2020 is gewerkt aan de realisatie van negen zonnevelden, die vrijwel gereed zijn. Het aansluiten van de zonnevelden heeft mede als gevolg van corona meer tijd gekost dan voorzien, zodat het tekort aan opgewekte energie vanuit de Energiefabriek onvoldoende kon worden gecompenseerd.
Opgave CO2 reductie
Over deze indicator wordt conform de klimaatmonitor gerapporteerd. De uitkomsten worden eerst landelijk gevalideerd zodat nu nog geen waarde kan worden gegeven. Verder is het blikveld van de klimaatmonitor nu nog beperkt tot scope 1 (directe uitstoot), scope 2 (energie) en scope 3 (overig), waarbij b.v. schadelijke emissies van methaan en lachgas nog niet worden meegenomen. De indicator is nu qua tussendoel van 49% in 2030 en einddoel 100% in 2050 gepositioneerd.
Opgave Terugwinning van grondstoffen
Vanuit onze koploper positie wordt meegewerkt aan het winnen van Kaumera uit korrelslib van de Nereda zuiveringsinstallaties. Kaumera is een bind- en lijmmiddel en werkt brandvertragend. Dit zorgt ervoor dat de toepassingsmogelijkheden veelzijdig zijn. We werken met andere waterschappen samen aan businesscases om Kaumera te vermarkten. Met Kaumera reduceren we de kosten van slibafvoer naar SNB (slibverwerkingsinstallatie) en ontstaat er een verdienmodel.
Onze eindverwerker voor slib (SNB) wordt blijvend gestimuleerd te komen tot daadwerkelijke terugwinning van fosfaat. Na een stagnatie van enkele jaren zijn door SNB afspraken gemaakt met bedrijven die fosfaat kunnen terugwinnen uit de verbrandingsassen van het zuiveringsslib (het materiaal dat overblijft nadat het rioolwater is gezuiverd).
Opgave Uitvoeren Assetmanagement (onderhoudsfilisofie waarin alle bedrijfsmiddelen worden betrokken zodat een afgewogen keuze wordt gemaakt voor een balans tussen bedrijfszekerheid en kosten)
gestructureerde aanpak van opgaven zoals deze nodig is om het beheer op orde te krijgen.
Voor de ontwikkeling van nieuwe PA, die up to date informatieverstrekking mogelijk maakt, is een programmaplan opgesteld. Het maken van een programma van eisen voor de nieuwe PA is daarbij gestart. Onderdeel van het programmaplan is het op tijd vervangen van verouderde elektrische installaties, in het kader van beheer op orde. Daarvoor wordt als eerste stap een nadere inventarisatie uitgevoerd om de scope van de vervanging scherp in beeld te brengen.
Het Milieuzorgsysteem is doorontwikkeld voor een betere informatievoorziening. Door audits, rondgangen en het vastleggen en volgen van de daaruit komende acties zijn we beter in staat om aan te tonen hoe we aan onze wettelijke verplichtingen voldoen.
Wat heeft het gekost?
Netto lasten van het programma
In het jaarverslag 2020 komen de netto lasten uit op € 45,3 miljoen. Ten opzichte van het bestuurlijk voortgangsrapport (BVR) 2020 vallen de netto lasten daarmee op een begroting van € 45,5 miljoen uiteindelijk € 232.000 (0,5%) lager uit. Hieronder zijn de voor- en nadelen weergegeven:
Voordelen ten opzichte van de BVR 2020 (€ 1,1 miljoen)
Structureel
- Lagere gaskosten (€ 50.000) door structureel teruggelopen aardgasverbruik.
Incidenteel
- Vrijval van onvoorzien programma waterketen (€ 160.000).
- Lagere onderhoudskosten (€ 97.000) voor beheers- en planmatig onderhoud.
- Lagere anti-afhaaksubsidie (€ 99.000) wegens definitieve beschikkingen over oude jaren.
- Hogere opbrengsten uit grensoverschrijdend afvalwater (€ 96.000) als gevolg van een hoger aantal geheven vervuilingseenheden bij de buurwaterschappen en afrekeningen over 2019.
- Lagere aan programma waterketen toegerekende personeelslasten en overhead (€ 584.000) met name als gevolg van (nog) niet ingevulde vacatures, hogere detacheringsopbrengsten en lagere laboratoriumkosten.
Nadelen ten opzichte van de BVR 2020 (€ 0,9 miljoen)
Structureel
- Hogere kosten voor afvalverwerking (€ 50.000) als gevolg van meer afval bij influentgemalen.
- Hogere kosten voor industriële reiniging van installaties (€ 175.000) met name als gevolg van industriële reiniging voorafgaand aan het starten en/of opleveren van projecten.
Incidenteel
- Hogere slibverwerkingskosten (€ 123.000) met name als gevolg van meer geproduceerd slib door aandeelhoudende en niet-aandeelhoudende waterschappen wat heeft geleid tot hogere opslagkosten.
- Kosten voor het verhelpen van calamiteiten (€ 78.000) aan rioolwaterzuiveringsinstallatie Ootmarsum en persleiding Gramsbergen.
- Hogere kosten voor chemicaliën (€ 132.000) als gevolg van meer geproduceerd slib en het (blijven) voldoen aan fosfaat- en ammoniumverwijderingsrendementen inclusief bijbehorende vergunningseisen.
- Hogere elektriciteitskosten en energiebelasting (€ 120.000) en lagere SDE-subsidie (€ 98.000) met name als gevolg van een vertraagde inbedrijfstelling van de energiefabriek Hengelo en latere inbedrijfstelling van een aantal zonnevelden.
- Hogere huurkosten (€ 20.000) als gevolg van tijdelijke huisvesting op locatie Hengelo t/m 2022.
- Hogere bijdragen aan samenwerkingsverbanden (€ 66.000) wegens een incidenteel verhoogde bijdrage in 2020.
Netto lasten programma Waterketen
(Bedragen in miljoenen €)
Investeringen programma Waterketen
Netto investeringen Waterketen
(Bedragen in miljoenen €)
Investeringsprojecten 2020 Waterketen
(Bedragen in miljoenen €)
Toelichting
Op basis van bovenstaande grafiek en onderstaande investeringsoverzicht van de grootste projecten valt op te merken dat de uitvoering van de Energiefabriek een groter beslag op de investeringsmiddelen heeft gelegd dan bij de Begroting 2020 voorzien. Dat heeft enerzijds te maken met een vertraging waardoor kosten uit 2019 naar 2020 zijn verschoven en anderzijds met de kostenstijging van €750.000 waar het algemeen bestuur toestemming voor heeft verleend. In 2021 optimaliseren we de werking van de Energiefabriek. Ook worden voordoende (kleine) onvolkomenheden opgelost.
Voor de vervangingsinvesteringen geldt dat bij de prognose voor de Begroting 2020 alvast rekening is gehouden met meer bestede middelen in 2019, waardoor de jaarschijf 2020 moest worden verlaagd. Ook was gerekend op het daadwerkelijk ontvangen van een subsidie van € 900.000 in relatie met werk aan de zonnevelden en de Energiefabriek. Met de extra investeringsmiddelen die beschikbaar kwamen bij het vaststellen van de MJV werd het mogelijk toch het gewenste pakket aan vervangingsinvesteringen, inclusief die aan de slibverwerking op de RWZI (rioolwaterzuivering) Hengelo in uitvoering te nemen. Uiteindelijk is het totale pakket aan vervangingsinvesteringen duurder uitgevallen en is de geplande subsidie niet in 2020 ontvangen, maar zal deze in 2021 tot uitbetaling komen. De krapte op de markt voor technische projecten met een groot aandeel werktuigbouw, elektrotechniek, PA en ICT leidt tot een hoger kostenniveau voor zowel arbeid als materiaal.
Voor de persleidingen (transportleiding voor rioolwater van een woonkern naar de rwzi) en rioolgemalen heeft de aanpak van de persleiding Emmen geleid tot een groter beslag op investeringsmiddelen die bij de MJV 2021-2030 zijn geprogrammeerd. Door o.a. de vondst van archeologische waarden moest het tracé gewijzigd worden waardoor extra kosten gemaakt moesten worden voor kruisingen met de rondweg Emmen en het Bargermeerkanaal.
Als laatste grotere afwijking valt de vertraagde uitvoering van de RWZI Vriezenveen op. Doordat de voorbereiding vanwege capaciteit en Corona langer duurde liepen de uitgaven vertraging op. Inmiddels is de uitvoering in volle gang.
Binnen E&PA vindt nader onderzoek en afbakening plaats van de end of life (EOL) projecten, waarbij een groot deel van de elektrische installatie wordt vervangen. De locaties Nijverdal en Goor komen medio 2021 als eerste in beeld. Hier kan een substantieel effect van uitgaan.
