Bouwen met natuur in beekdalen


Wat is dat, bouwen met natuur?

Als wij beken of rivieren verleggen of aanpassen bedenken we vaak technische oplossingen. We gebruiken beschoeiing, stortstenen of andere hulpmiddelen om dit voor elkaar te krijgen. En gaat het door de stromings-dynamiek van de beek toch anders dan grijpen we na een tijdje weer in en corrigeren de situatie. Al decennialang proberen wij zo water te beteugelen. Maar het kan ook anders. Namelijk door de wijsheid van de natuur te gebruiken. Door de natuurlijke processen in rivieren en beken voor ons te laten werken in plaats van tegen ons. Dat is wat wij bouwen met natuur noemen.

Vistrap in Geeserstroom om stuw te omzeilen

Waarom bouwen met natuur?

Soms moeten we een rivier of beek beheren of zeg liever beheersen met al die technische oplossingen. Bijvoorbeeld als de veiligheid in het geding komt of er te veel water weg zou stromen in tijden van droogte. Dan kan het niet anders. Maar vaak zijn er ook andere mogelijkheden om een probleem op te lossen. Op een manier waarbij de natuur zelf zijn weg kan banen en vergelijkbaar eindresultaat wordt bereikt. Dat is duurzamer en natuurvriendelijker en vaak niet duurder in aanleg. En het ziet er een stuk mooier en natuurlijker uit.  Zo past het meer in het landschap; een win-win situatie!

Waar en wanneer bouwen met natuur?

Bouwen met natuur is niet op iedere plek geschikt. Soms moeten we ingrijpen met technische maatregelen omdat de waterveiligheid in het geding is (overstromingen bij steden) of als een situatie zich er echt niet voor leent. Vaak zien we echter ook kansen voor een combinatie: technische maatregelen waar het echt niet anders kan en bouwen met natuur processen waar dat wel veilig kan. In het gebied van Vechtstromen passen wij bouwen met natuur vooral toe in beekdalen omdat je daar gebruik kunt maken van stroming van water. Met stroming van water ontstaat continu variatie in het stroombed. De bodem en de oevers krijgen daardoor het maximale aan milieuvariatie, en kleine waterdieren, vis en vegetatie weten hun optimale plekjes zo te vinden.

Omdat stroming van water zo belangrijk is, zijn het juist de rivieren en beken in de hellende zandgebieden van Oost-Nederland die heel geschikt zijn voor bouwen met natuur. Maar ook als beken nauwelijks stromen omdat er geen verhang in het landschap is of er veel stuwen in zitten, zijn er nog kansen voor bouwen met natuur en dit kan een flinke plus voor de planten en dieren betekenen.

Hoe ziet bouwen met natuur er eigenlijk uit?

De afgelopen tien jaar heeft waterschap Vechtstromen in veel projecten gewerkt met het principe ‘bouwen met natuur’. We hebben daar veel van geleerd en weten intussen steeds beter waar welke maatregel succesvol kan zijn. De ‘bouwen met natuur’-maatregelen zijn kleinschalige maatregelen waarbij steeds één of meer natuurlijke processen slim worden ingezet.

Je kunt dan denken aan:

  1. Het terugbrengen van kronkels in de beek. Daarna mag de beek op eigen kracht verder gaan meanderen. Daarbij verschuift de beek zijn loop door de stroming van water beetje bij beetje.
  2. De beek minder diep maken door voorzichtig zand op de beekbodem te brengen
  3. Lokale beekdalverlaging maken. Door in de breedte een strook van 5 tot 50 meter breed af te graven. Die stroken zijn dan slechts enkele decimeters diep. Bij afvoerpieken in de winter stromen die ondiepe stroken over. Het voordeel van deze aanpak is dat het hart van de beek kleiner mag zijn en er zo meer stroming in de zomer is.
  4. Levend en dood hout (struiken en bomen) aan de oevers toevoegen.
  5. 5a Minder vaak maaien waardoor de watervegetatie meer kans krijgt, en bij droogte zelfs als groene stuw kan werken.
    5b Het waterpeil met stuwen niet meer laag zetten in de winter en hoog opstuwen in de zomer. Dat is erg kunstmatig en geeft vegetatie geen kans voor evenwichtige ontwikkeling. Het natuurlijke ritme is juist andersom. Dat kan met of zonder stuwen, alleen moet het waterpeil anders worden ingesteld.
  6. Stuwen die gehandhaafd moeten, zo aanpassen dat vis en andere waterdieren in twee richtingen de stuw kunnen passeren.