Historie van de Vecht

Gepubliceerd op 2 maart 2020

Eeuwenlang was rivier de Vecht een belangrijke Oost-West verbinding in een woest gebied, omgeven door ondoordringbare veenmoerassen. De rivier vormde een belangrijke handelsroute en was ook van strategisch belang. Door de eeuwen heen hebben hier verschillende veldslagen plaatsgevonden, zijn forten gebouwd en zijn vele duizenden scheepsladingen handelswaar over de rivier vervoerd. De Vecht is in de afgelopen eeuwen flink van uiterlijk veranderd. Waar het vroeger een grillige, kronkelende rivier was, is de rivier later gekanaliseerd ten behoeve van de waterveiligheid. Tegenwoordig werken we eraan om de rivier weer meer te laten slingeren.

Ontstaan van het Vechtdal

In de voorlaatste ijstijd werd Nederland met een dikke ijskap bedekt. Het ijs schoof klei, keileem en zand als een bulldozer voor zich uit en vormde tal van stuwwallen. Met het smelten van het ijs ontstond er veen in de meertjes die waren afgesnoerd. Daarnaast ontstond er toen een 10 km breed oerstroomdal van de Vecht.

Varen daar waar geen water is

De Vecht was vroeger een grillig, slingerend riviertje. De rivier had een onregelmatige waterafvoer, waardoor de waterstand in de zomer extreem laag kon zijn. Er werd daarom gevaren met zompen, schepen met een platte bodem. De zompen vervoerden onder andere Bentheimer zandsteen. Dit kwam vanuit Duitsland en vond een eindbestemming in het westen van Nederland. Het paleis op de Dam en volgens overlevering ook de sokkel van het Vrijheidsbeeld in New York zijn gemaakt van Bentheimer zandsteen.

Om te kunnen varen tijdens een lage waterstand, maakten de schippers stroomopwaarts een dam, zodat het water opstuwde. Die dam staken ze door en zo konden ze weer een stukje verder varen. Varen daar waar geen water is, werd dat genoemd. Door de vele bochten in de Vecht duurde de vaartijd van Nordhorn naar Zwolle ongeveer 6 dagen. Ter vergelijking: een schipper voer in die tijd in twee dagen van Amsterdam naar Zwolle.

Kanalisering van de Vecht

De Vecht was niet altijd geliefd. De rivier kon onvoorspelbaar zijn en overstroomde regelmatig. Na een aantal overstromingen wilde men het water sneller kunnen afvoeren. Daarom werd de Vecht aan het begin van de 20e eeuw gekanaliseerd. Veel bochten werden rechtgetrokken en de lengte van de rivier verkortte aanzienlijk. Om meer controle te hebben op het waterpeil in de rivier, werden er stuwen in de Vecht gebouwd bij Ane, Hardenberg, Mariënberg, Junne, Vilsteren en Vechterweerd. De bestaande stuw bij de Haandrik werd vervangen.

Hoogwater 1998

In het najaar van 1998 ging het bijna mis. Het was al wekenlang kletsnat. Met als gevolg dat het water in de Vecht zo hoog stond, dat de plaatsen Coevorden, Gramsbergen, Hardenberg en Ommen werden bedreigd. Er werd zelfs overwogen om dijken door te steken. Evacuaties werden nog net afgewend. Deze extreme situatie heeft veel teweeggebracht. Men is kritischer gaan kijken naar de inrichting van de Vecht en andere rivieren in Oost-Nederland. De rechtgetrokken rivieren moesten weer meer gaan slingeren, zodat het water geleidelijker afgevoerd kon worden. Ook werden er speciale wateropvanggebieden aangelegd, zoals De Meene bij Gramsbergen. Deze zijn speciaal ingericht om water te bergen tijdens hoogwaterperiodes. Ook is er naar aanleiding van de situatie in 1998 een dijkleger opgericht dat ingezet kan worden als er weer extreem hoogwater plaatsvindt.

De Vecht van nu

De Vecht wordt ook wel "de grootste van de kleine en de kleinste van de grote rivieren" genoemd. Met een stroomgebied van zo'n 380.000 hectare speelt de rivier nog steeds een erg belangrijke rol bij de afvoer van (regen)water vanuit Duitsland en ons gebied richting het IJsselmeer. Na perioden van stevige regenval is het dan ook niet ongebruikelijk dat de rivier uit zijn oevers treedt. Maar we hebben tegenwoordig ook vaker te maken met extreme droogte. Om meer ruimte te creëren voor het water bij hoge afvoeren en ervoor te zorgen dat we het beter vast kunnen houden in droge tijden, zijn er meerdere projecten gaande om de waar mogelijk de oorspronkelijke Vecht te herstellen. Er worden bijvoorbeeld nieuwe meanders gegraven, zodat de Vecht weer gaat slingeren en meer zijn eigen gang kan gaan. Door deze maatregelen kan er ook nieuwe natuurontwikkeling in het Vechtdal plaatsvinden.

Er spelen veel verschillende belangen in het Vechtdal. Naast waterveiligheid is ook natuur, landbouw en recreatie erg belangrijk. Daarom is in 2009 het programma Ruimte voor de Vecht gestart, waarbij verschillende organisaties en overheden ervoor zorgen dat deze belangen bij elkaar komen. Daarmee is de Vecht een toekomstbestendige rivier geworden, en is het Vechtdal ook nog eens een prachtig gebied om te wandelen, te fietsen en te varen.


De Vecht: handelsroute en grensrivier

Meer weten over de geschiedenis van de Vecht?

Breng eens een bezoekje aan het Vechtdalmuseum in Hardenberg of het Streekmuseum in Gramsbergen

VENV11849

De loop van de Vecht rond het jaartal 1900

Archief

In ons archief is meer informatie over de historie van de Vecht en waterschap Vechtstromen te vinden. Om het archief te bezoeken kunt u  een afspraak maken.