Wat waren belangrijke ontwikkelingen in 2021?

2021 was het tweede jaar waarin we moesten leven en werken onder de beperkingen van het coronavirus en de voorwaarden, die vanuit het Kabinet werden opgelegd. Voor de organisatie wederom een uitdaging om effectief en efficiënt te werken aan de kerntaken schoon, voldoende en veilig water. Het begin van 2021 werd gekenmerkt door een totale lockdown met een voor Nederland ongekende maatregel; een avondklok.

Net als in 2020 heeft Vechtstromen vorig jaar de effecten van het coronavirus ervaren. Medewerkers werkten nog veel thuis en op zuiveringen en voor het werk aan het watersysteem werden vele maatregelen getroffen en instructies ontwikkeld om veilig te kunnen werken. Door slim plannen en roosters van elkaar overnemen kon het werk in het primaire proces veilig en zonder te veel problemen doorgaan.

In 2020 heeft de crisisorganisatie (de organisatie die zich bezighoudt met crisisbeheersing, veelal onder leiding van de Veiligheidsregio) van Vechtstromen een corona routekaart ontwikkeld. In de routekaart staan afspraken om ons werk zo goed mogelijk te doen en om besmetting (op het werk) te voorkomen. Deze routekaart heeft in 2021 haar nut bewezen met name in de communicatie over de coronamaatregelen. Ondanks de beperking door de coronamaatregelen ging het waterschapswerk gewoon door. Ook in 2021 hebben wij met partners samengewerkt aan klimaatadaptatie, het verbeteren van de waterkwaliteit en duurzaamheid. Wat we wel zagen is dat marktontwikkelingen, zoals stijgende energie- en grondstofprijzen, langere levertijden en krapte op de arbeidsmarkt gevolgen hadden voor het op tijd kunnen realiseren van onze investeringen.

In 2021 was het niet zo extreem droog als in de daaraan voorgaande jaren. Er viel in ons land gemiddeld zelfs iets meer neerslag dan gemiddeld (884 mm tegen normaal 851 mm). In ons beheergebied waren er regionale uitschieters met veel neerslag in een korte termijn. In Limburg was er in juli zelf zeer extremen neerslag met zeer hoge waterstanden van rivieren, beken wat heeft geleid tot overlast.

Het project Lumbricus is in 2021 afgerond. In dit project zijn we met kennis- en onderzoekinstellingen nagegaan hoe we via een integrale benadering van het bodem- en watersysteem tot een klimaatrobuuste leefomgeving te komen. Op het eindsymposium in maart zijn de belangrijkste bevindingen gedeeld met de partners en andere belangstellenden. De resultaten van Lumbricus zijn vertaald in maatregelen, die weer zijn opgenomen n het waterbeheerprogramma 2022-2027 dat eind 2021 is vastgesteld. Via ZON, de regionale uitwerking van het Deltaprogramma (waterprogramma van het Rijk om Nederland voor te bereiden op de klimaatwijzigingen) Zoetwater in Rijn-Oost, werken we aan verbetering van de zoetwatervoorraad in ons gebied. We bestrijden daarmee de droogteproblemen die in ons vrij – afwaterende gebied al structureel van aard zijn en als gevolg van het veranderende klimaat extra versterkt worden. Zo zijn in 2021 een aantal kunstwerken aangepast, zoals Orveltesluis, Zwinderense Sluis en Vossebeltsluis. De Elbeek en Glanerbeek zijn op droogte aangepast. Ook in het Vechtdal zijn ZON-maatregelen geland in de projecten Rheezermaten en Karshoek-Stegeren. Binnen het project Water Collectief Twente II is ook het een en ander aan ZON-middelen omgezet. Al met al konden we in 2021 het 1e ZON-Werkprogramma (2016-2021) positief afsluiten: de beloofde 3,6 M€ aan ZON-middelen kon ruimschoots gerealiseerd worden in deze periode.

In het themaplan klimaat worden de Lumbricus en ZON ervaringen verfijnd voor de uitvoering. In 2021 is een start gemaakt met het opstellen van dit themaplan klimaat. In het themaplan klimaat wordt aangegeven dat er een (nieuwe) balans gezocht moet worden tussen aanpassen van het watersysteem, aanpassen van het grondgebruik en acceptatie. In het plan worden over vijf sporen (reguleren, investeren, beheren, samenwerken, onderzoeken) 29 maatregelen verdeeld. Deze maatregelen moeten zorgen dat we werken aan een klimaatrobuust watersysteem.

In 2021 is in het kader van de zogenoemde gebiedsgerichte aanpak stikstof onder regie van de provincie, met partners gewerkt aan planvorming om de problemen met te hoge stikstofdeposities op te lossen. We proberen om daarbij zo goed mogelijk de wateropgaven op het gebied van niet alleen klimaat, maar ook waterkwaliteit, te combineren met de stikstofopgave. Het nieuwe Kabinet heeft hier in het coalitieakkoord ook een belangrijke passage aan gewijd.

Er wordt € 25 miljard beschikbaar gesteld voor een transitie van het landelijk gebied. Aanpak van stikstof, verbeteren van natuur/biodiversiteit, waterkwaliteit, broeikasgassen maar ook klimaatadaptatie moeten daarbij aan bod komen. Planvorming moet in 2023 zijn afgerond waarna er een periode van 10 jaar wordt uitgetrokken voor de uitvoering.

In het kader van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) is in 2021 voortgegaan op de in 2020 ingeslagen weg. De risicodialoog is met de nodige vertraging, door Corona, voortgezet. En met behulp van rijksbijdragen (Impulsgelden) worden de eerste maatregelen getroffen om uit de stresstesten naar voren gekomen knelpunten aan te pakken. Vanuit Vechtstromen hebben we in 2021 een regeling ontwikkeld om klimaat adaptieve initiatieven in de bebouwde omgeving (financieel) te stimuleren.

Met het vaststellen van het waterbeheerprogramma 2022-2027 is het maatregelenprogramma voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) voor de komende planperiode vastgesteld. Hiermee geeft het waterschap aan fors te blijven investeren in de waterkwaliteit, zowel door het verbeteren van rioolwaterzuiveringen als door het natuurvriendelijk inrichten van waterlopen. In 2021 is er veel geïnvesteerd in het verbeteren van de waterkwaliteit en is bijvoorbeeld de Bovendinkel tussen de Duitse grens en Losser volledig heringericht met de aanleg van nieuwe meanders en natuurlijke oevers.

Met een werkgroep van het algemeen bestuur is vorig jaar verkend op welke wijze het waterschap om wil gaan met de problematiek van de microverontreinigingen, in het bijzonder de medicijnresten. Over de uitkomsten is de rest van het algemeen bestuur geïnformeerd met een bevindingennotitie. Met name vanuit het innovatieprogramma voert het waterschap een aantal pilots uit, gericht op het effectief verwijderen van microverontreinigingen.

Vanuit het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW (Deltaplan Agrarisch Waterbeheer)) zijn door ruim 250 aanvragers (vnl. agrariërs) maatregelen uitgevoerd gericht op het verbeteren van waterkwaliteit (en waterkwantiteit). Voor waterkwaliteit zijn o.a. maatregelen uitgevoerd voor emissie (uitstoot) besparende technieken en de aanleg van wasplaatsen. Vanuit het DAW is hieraan een financiële bijdrage is gegeven.

In 2020 is het uitvoeringsprogramma van de vergroeningstrategie vastgesteld. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan vergroeningsmaatregelen voor deze bestuursperiode. Het zijn maatregelen zowel in investeringsprojecten als in het reguliere werk als onderdeel van een blauwgroene leefomgeving. De uitgangspunten uit de vergroeningsstrategie worden tevens meegenomen bij de actualisatie van het maaibeleid. Met het maaibeleid wil Vechtstromen bijdragen aan het versterken van de biodiversiteit, het realiseren van de doelen uit de Kaderrichtlijn Water, waterkwaliteit, een meer klimaatrobuust watersysteem.

Binnen de (Regionale Energie Strategie) RES-regio’s Drenthe, Twente, West Overijssel en Achterhoek werken we samen met gemeenten, provincies en netwerkbedrijven aan het opstellen van de regionale energiestrategie. In 2021 hebben de RES-regio’s een definitief aanbod vastgesteld (RES 1.0) voor duurzame opwek van elektriciteit en voor de wijze waarop de verwarming van de gebouwde omgeving wordt vormgegeven als alternatief voor aardgas. Aquathermie (warmte uit oppervlaktewater en afvalwater) kan hierbij een belangrijke rol spelen.

Voor de opwek van duurzame energie zijn in 2021 vijf zonnevelden gerealiseerd op zuiveringsterreinen. Op de rwzi (rioolwaterzuivering) Vissedijk wordt tevens de warmte uit het gezuiverde afvalwater benut voor de verwarming van het bedrijfsgebouw (aquathermie). Een initiatief dat met name in de vakbladen veel aandacht heeft gekregen is dat Vechtstromen als eerste waterschap in Nederland een trekker op waterstof inzet voor het maaien van watergangen.

Eind 2021 is op de PEILdag met het algemeen bestuur van gedachten gewisseld over de rol en positie die wij willen invullen op het gebied van circulaire economie. De opbrengst van deze PEILdag vormt input voor het opstellen van een position paper circulaire economie, die in 2022 wordt aangeboden. Met het innovatieproject ‘Samen maken we de cirkel rond’ investeert het waterschap in het ontwikkelen van een digitale marktplaats voor het hergebruiken van civieltechnische materialen, in combinatie met een Community of Practice (COP) waarin overheden en bedrijven samen optrekken om te leren hoe ze hun projecten circulair kunnen maken.

De landelijke aanpak duurzaam grond- weg en waterbouw (GWW) is bij Vechtstromen verder geïmplementeerd. Voor projecten met een investering van meer dan 0,5 miljoen euro wordt de duurzaamheidsambitie bepaald aan de hand van 12 thema’s (middels het Ambitieweb). Daarnaast worden kansen vanuit de omgeving in kaart gebracht met behulp van de omgevingswijzer. In 2021 zijn dergelijke sessie georganiseerd voor de projecten Vechtrijk Gramsbergen, aanpassing RWZI Ootmarsum en End of Life Nijverdal.